Troiano Newsletters: Thực hành lai tuyển chọn

Thực hành lai tuyển chọn 
Kenny Troiano/Maximus Troy Publications

Phần 1

Thú vật thuần dưỡng thể hiện qua các giống. Trong mỗi giống (breed) lại có các biến thể (variety), trong mỗi biến thể lại có các dòng (strain), và trong mỗi dòng lại có các phân dòng (line). Những phân dòng này được lai tuyển chọn theo chức năng và hình dạng chuyên biệt. Đây là quá trình được áp dụng để cải thiện một loài vật trong điều kiện nuôi dưỡng, và khi thành công, nó sẽ tác động một cách toàn diện lên giống vật nuôi.

Nguyên tắc lai tuyển chọn (selective breeding) của tôi rất đơn giản – lai tạo và nuôi dưỡng thật nhiều bầy con, loại bỏ không thương tiếc và tuyển chọn những cá thể mang các biến dị (variation) ưu việt hay mong muốn. Tôi sẽ chỉ pha máu mới khi nào thật cần thiết. Nếu chúng ta có thể bám sát những hướng dẫn ở đây, chúng ta luôn có thể cải thiện chất lượng dòng gà của mình. 

Chúng ta cũng phải nhận thức rằng quá trình có thể chậm chạp. Trên thực tế, nhiều nhà lai tạo đã bỏ cả đời để cải thiện hay tạo ra một giống hay biến thể mới. Lời khuyên của tôi là hãy xác định mục đích, xây dựng kế hoạch để đạt được mục đích đó, và học cách nhận biết sự tiến bộ, dẫu chúng có thể là rất nhỏ. Và quan trọng nhất là đừng bao giờ bỏ cuộc, bởi sự thỏa mãn khi cải thiện hay tạo ra một giống hoặc biến thể là không gì sánh nổi.

Như các bạn đã biết, tôi lai tạo gà chọi Mỹ và bồ câu nhà; cả hai đều là những nguồn tuyệt vời để học hỏi cách thức lai tuyển chọn. Tôi đã lai chúng trong gần bốn chục năm qua và học hỏi được nhiều thứ về quá trình lai tạo. Tôi học cách tạo ra một biến thể mới và làm sao để duy trì chúng. Ý định của tôi là giúp các bạn duy trì hay tạo ra những con gà mà các bạn có thể tự hào về chúng. Quan trọng hơn, chúng sẽ có tương lai sáng sủa. Tôi hy vọng các bạn sẽ thành công trong mọi nỗ lực lai tạo của mình.

LAI TUYỂN CHỌN LÀ GÌ? Thuật ngữ lai tuyển chọn đồng nghĩa với chọn lọc nhân tạo (artificial selection). Trong hàng ngàn năm qua, những giống và biến thể gà mới là kết quả của lai tuyển chọn theo những tính trạng hoặc tập hợp các tính trạng đặc biệt. Một số kỹ thuật lai tuyển chọn bao gồm cả chọn lọc nhân tạo, khi mà những cá thể với các tính trạng mong muốn được lai để tạo ra bầy con với các tính trạng đó. Một biến thể truyền thống của quá trình này là lai cận huyết (inbreeding), khi bầy con được tạo ra bằng chọn lọc nhân tạo được lai với nhau để củng cố các tính trạng mong muốn đó.

Trên thực tế, lai tuyển chọn được sử dụng bởi Charles Darwin như là “đòn bẩy” (springboard) để giới thiệu về thuyết chọn lọc tự nhiên (natural selection), theo đó khác biệt về sinh sản của sinh vật với những tính trạng nhất định góp phần vào việc cải thiện khả năng sinh sản hay sinh tồn. Điều này được biết như là “thuyết ưu sinh” (Darwinian Fitness). Lai tuyển chọn được sử dụng bởi Darwin và những nhà lai tạo khác để hỗ trợ cho học thuyết của mình. Trong cuốn sách của ông “Nguồn gốc các loài”, Charles Darwin đã mô tả làm thế nào mà lai tuyển chọn đạt thành tựu trong việc tạo ra sự thay đổi theo thời gian. Đối lập với chọn lọc tự nhiên, nơi môi trường đóng vai trò chọn lọc mà qua đó chỉ những biến dị nhất định mới có thể vượt qua, trong chọn lọc nhân tạo, con người lựa chọn những tính trạng đặc biệt mà họ tin là cần thiết và ưu việt.

Lai tuyển chọn hỗ trợ cho học thuyết của Darwin bởi vì sinh vật thích nghi với môi trường sống, và những cá thể phù hợp với môi trường nơi chúng sinh sống sẽ lan truyền tính trạng của mình, thậm chí ra ngoài khuôn khổ loài của chúng. 

Mặc dù chọn lọc tự nhiên bị chi phối bởi những yếu tố khác với chọn lọc nhân tạo, chúng vận hành theo những cách thức tương tự. Chúng ta, những nhà lai tạo, không lai ra ngoài khuôn khổ những loài (species) đã biết, nhưng chúng ta lai ra ngoài khuôn khổ những giống (breed) đã biết để tạo ra giống mới và ưu việt hơn. Trên thực tế, huyết thống gà chọi Mỹ bao gồm rất nhiều giống gà khác nhau, chẳng hạn gà rừng, gà chọi Phoenician, gà chọi Hy Lạp, gà chọi La Mã, gà chọi Anh, gà chọi Irish, gà chọi Tây Ban Nha và Aseel, mà nó có thể mang những huyết thống khác như Sumatra và gà chọi Malay. Tuy nhiên, như Darwin phát biểu: “Bởi vì mỗi giống được cải thiện một cách chậm chạp, những biến thể kém cỏi ban đầu bị bỏ qua rồi sau cùng biến mất”. Sau khi trải qua tất cả, chúng ta còn lại những giống gà như đang thấy ngày nay.

CHỌN LỌC TỰ NHIÊN VỚI CHỌN LỌC NHÂN TẠO: Để hiểu chọn lọc nhân tạo, trước hết chúng ta phải hiểu chọn lọc tự nhiên. Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng không hề có sự khác biệt về nền tảng di truyền giữa chọn lọc nhân tạo và chọn lọc tự nhiên, và rằng khái niệm chọn lọc nhân tạo được Charles Darwin sử dụng để minh họa cho quá trình rộng lớn hơn của chọn lọc tự nhiên.

Quá trình chọn lọc tự nhiên được gọi là “nhân tạo” một khi quan điểm của con người tác động một cách đáng kể lên sự tiến hóa của một quần thể nhất định. Tuy nhiên, với chọn lọc tự nhiên, mọi thứ hoàn toàn khác, bởi vì có một cuộc chiến tự nhiên, nơi mà các cá thể tranh đấu để sinh tồn. Những cá thể mạnh mẽ sẽ sống sót và sinh sản, trong khi số yếu ớt chết đi và tuyệt chủng. Áp lực tuyển chọn này đủ để mang lại sự thay đổi về tiến hóa một cách chậm rãi, quá trình được phản ánh một cách hoàn hảo trong lai tạo gà chọi.

Mặc dù những loài và quần thể tiến hóa, chọn lọc tự nhiên không tác động toàn diện lên chúng. Chọn lọc tự nhiên chỉ tác động lên những cá thể. Bởi vì mỗi cá thể là một tổng hòa của những tính trạng khác nhau, ưu thế tương đối của mỗi tính trạng phụ thuộc vào di truyền của nó. Chẳng hạn, tính trạng gia tăng tốc độ tăng trưởng của thân và cành cây có lẽ là vô dụng, thậm chí còn có hại, trừ phi gắn liền với tính trạng gia tăng sự tăng trưởng của rễ. Tương tự với gà, tính trạng giúp gia tặng độ dài cánh là vô dụng, thậm chí còn có hại, trừ phi gắn liền với tính trạng gia tăng độ dài cổ, thân và cẳng, và gia tăng kích cỡ của đuôi. Một con gà như vậy bị coi là bất cân đối (imbalanced).

Mặc dù chọn lọc tự nhiên diễn ra dưới áp lực của môi trường, chẳng hạn như loài săn mồi, chọn lọc nhân tạo là quá trình “chọn lọc thông qua biến dị”. Điều này đòi hỏi việc phối giống có kiểm soát để tạo ra những tính trạng đặc biệt mà nhà lai tạo mong muốn duy trì. Nói cách khác, nó tác động thông qua biến dị di truyền. Đôi khi, qua việc loại bỏ những tính trạng không mong muốn sẽ tạo ra những biến đổi to lớn, và trong một số trường hợp nó cũng diễn tiến rất nhanh.

Những loài vật dễ nuôi như gà rừng (wild junglefowl) là các mục tiêu dễ thuần hóa và chọn lọc nhân tạo. Trên thực tế, chỉ mất một thời gian ngắn giữa các thế hệ để hỗ trợ cho quá trình chọn lọc nhân tạo, qua việc đẩy nhanh đáp ứng tuyển chọn.

Tôi hy vọng điều này sẽ giúp bạn cải thiện dòng gà của mình. Nên nhớ rằng, nếu ai cũng nỗ lực để tạo ra gà đá hay thì tất cả đều được hưởng lợi.


Kenny Troiano/Maximus Troy Publications

Phần 2

LAI TUYỂN CHỌN NHƯ THẾ NÀO: Ngày nay, chúng ta sống trong một thế giới cực kỳ phân hóa với vô số giống và biến thể gà khác nhau. Tại sao lại quá nhiều như vậy? Câu trả lời là nhờ quá trình lai tuyển chọn.

Khoảng 6000 năm trước công nguyên ở Ấn Độ và Đông Nam Á, loài gà rừng Gallus bankiva được thuần dưỡng lần đầu tiên. Như chúng ta đều biết, gà rừng là tổ tiên của gà chọi. Khi những giống gà chọi mới xuất hiện, chúng lại sản sinh ra những giống gà khác, và mỗi lần như vậy, chúng thay đổi. Sự thay đổi vốn rất nhỏ và mờ nhạt nhưng cùng với thời gian, kết quả sẽ rất ngoạn mục. Nhờ vậy mà ngày nay, chúng ta có vô số giống gà khác nhau.

Mọi người quan tâm đến vai trò lớn lao của gà nhà (domestic chicken), nhưng không giống gà nào có vai trò lớn lao hơn gà chọi. Gà chọi là nguyên nhân cho sự phân hóa của gà nhà trên toàn thế giới. Tôi sẽ không ngạc nhiên nếu có một ngày gà chọi được sử dụng để cứu gà nhà khỏi sự thoái hóa về di truyền. Đấng anh hùng vào thời buổi đó chính là các sư kê, những người thực hành phương pháp lai tuyển chọn.

Lai tuyển chọn là một quá trình kết hợp lai cận huyết (inbreeding), lai dòng (line-breeding) và lai xa (outcrossing). Đó là công tác tuyển chọn và lai tạo gà theo những tính trạng di truyền đặc biệt (particular genetic traits). Một diễn giải rõ ràng, nhưng đâu là cơ chế của quá trình? Mọi con gà đều sinh ra với những đặc điểm và tính trạng khác biệt. Nhà lai tạo tuyển chọn những con mang các tính trạng mong muốn và loại bỏ số còn lại. Gà qua tuyển chọn dựa trên những tính trạng đặc biệt sẽ được giữ lại và cho sinh sản. Những tính trạng mong muốn tích lũy từ thế hệ này sang thế hệ khác và trở thành ưu thế. Thậm chí chúng có thể phát triển và trở thành một giống gà mới, hoặc một biến thể mới.

Tóm lại, lai tuyển chọn là một quy trình đáng kể của nhà lai tạo trong việc phát triển một giống gà riêng biệt theo thời gian, và tuyển chọn những đặc tính giữa những cá thể thuộc giống gà mà chúng phù hợp nhất cho các thế hệ về sau. Hơn nữa, đây là việc lai tạo có chủ đích dựa vào các tính trạng mong muốn trong một nỗ lực tạo ra bầy con với những đặc điểm mong muốn tương tự hay với những tính trạng được cải tiến. 

QUÁ TRÌNH LAI TUYỂN CHỌN LÀ GÌ? Ngày nay, việc lai tạo vật nuôi hầu như là “tuyển chọn” thay vì “ngẫu nhiên”. Nhiều năm trước đây, trước thời kỳ khoa học di truyền, việc lai tạo dựa vào kiểu hình hơn là dòng giống. Ngựa đua có xu hướng được lai tạo trong trường đua. Gà chọi có xu hướng được lai tạo dựa trên kết quả thi đấu ngoài trường, và tại sao không? Đấy là chuyện tiền bạc mà! Sau này, người ta nhận thấy rằng việc lai giữa những cá thể quan hệ gần có xu hướng đẩy nhanh quá trình “củng cố” những tính trạng mong muốn qua một vài thế hệ.

Ngày nay, lai tuyển chọn trở thành một ngành khoa học thực hành, một trong số đó là quy trình 3 bước, bao gồm: cách ly, tuyển chọn và kỹ thuật lai, chẳng hạn lai cận huyết, lai dòng và lai xa. Xin giải thích như dưới đây.

Cách ly - Phải có một giai đoạn mà các thành viên của một nhóm được cách ly trước khi tuyển chọn. Nếu không có sự cách ly về mặt di truyền, thì không thể xác định nét đặc trưng của giống gà mới. Charles Darwin phát biểu về điều này như sau: “Không ai có thể điều chỉnh hay cải thiện một giống vật nuôi theo xu hướng nhất định nào đó, hay duy trì một giống thuần và khác biệt, trừ phi anh ta phải cách ly vật nuôi của mình”. Ông tiếp tục nói rằng “Việc loại bỏ vật nuôi kém chất lượng trong mỗi thế hệ cũng đem lại kết quả tương tự như sự cách ly”. 

Tuyển chọn nhân tạo – Nhà lai tạo phải ngăn cản việc giao phối ngẫu nhiên, và giới hạn việc lai tạo trong số những cá thể mang các đặc điểm mong muốn. Hành động lô-gic theo sau việc tuyển chọn là “lai cận huyết, lai dòng và lai xa”.

Lai cận huyết, lai dòng và lai xa – Thông thường, những ai thực hành phối giống thông qua tuyển chọn nhân tạo đều thấy việc áp dụng lai cận huyết hay lai dòng ở một mức độ nhất định là có ích, để thuận tiện trong việc loại bỏ những tính trạng xấu và ổn định những tính trạng mong muốn. Lai cận huyết và lai dòng là những vấn đề gây tranh cãi trong tuyển chọn nhân tạo, nhưng đã được áp dụng trong hàng thế kỷ. Mặc dù từng có thời việc giới thiệu chất liệu di truyền là cần thiết, lai xa luôn tốt hơn so với pha (crossbreeding). Dưới đây là giải thích cụ thể về các phương pháp lai tạo: 

*Lai cận huyết (giữa những cá thể quan hệ gần) – lai cận huyết là lai giữa họ hàng gần, mà nó tạo ra quần thể đồng hợp tử (homozygous). Nhà lai tạo thường áp dụng lai cận huyết để “củng cố” những tính trạng mong muốn trong một quần thể.

*Lai dòng (lai bên trong một dòng hay phân dòng) – Đây là một dạng lai cận huyết. Nhà lai tạo áp dụng để “củng cố” những tính trạng nhất định, đồng thời loại bỏ những tính trạng không mong muốn xuất hiện trong quá trình lai cận huyết.

*Lai xa (pha với cá thể họ hàng xa) – Đây là quá trình giới thiệu chất liệu di truyền từ những họ hàng xa vào một dòng gà. Điều này tạo ra mức độ đa dạng di truyền nhất định mà nó ngăn cản một cách hữu hiệu sự thoái hóa gien. Nó được áp dụng trong quá trình lai dòng để phục hồi kích thước và khả năng thụ tinh của một dòng gà. Gregor Mendel sử dụng phép lai xa trong các thí nghiệm với hoa của ông. 

Lợi ích và lưu ý

Lợi ích - Lợi ích của lai tuyển chọn đó là nhà lai tạo phải tuyển chọn gà đạt chuẩn, bởi vậy gà đá hay xuất hiện ngày càng nhiều.

Lưu ý - Việc lạm dụng lai tuyển chọn có thể dẫn đến thoái hóa gien, chẳng hạn như lỗi lai cận huyết mà nó xảy ra khi lai cận huyết cá thể sức khỏe kém hoặc dị tật. Tuy nhiên, điều này có thể được loại bỏ thông qua thực hành tuyển chọn thích hợp và loại bỏ không thương tiếc.

Tôi hy vọng điều này sẽ giúp bạn cải thiện dòng gà của mình. Nên nhớ rằng, nếu ai cũng nỗ lực để tạo ra gà đá hay thì tất cả đều được hưởng lợi.


Thực hành lai tuyển chọn 
Kenny Troiano/Maximus Troy Publications

Phần 3

LAI TUYỂN CHỌN TRÊN THỰC TẾ: Việc lai tạo gà chọi Mỹ cao cấp bắt đầu với con giống xịn, dùng vào kế hoạch lai tạo.

Một khi bạn muốn lai tạo gà chọi Mỹ cao cấp, bạn phải tìm kiếm những dòng gà giá trị cho một mục đích nhất định, tốt hơn là gà thuần. Một số người sẽ lai xa để tạo dòng gà mới, với năng lực nổi trội và khác biệt trong một lãnh vực nào đó.

Để lai gà chọi Mỹ, một nhà lai tạo điển hình sẽ bắt đầu bằng việc mua một trio gà giống, hay gà tơ. Anh ta cũng có thể mua gà con hay trứng. Vì lẽ đó, nhà lai tạo cần nghiên cứu những giống, dòng và biến thể gà chọi khác nhau, và phân tích xem đâu là điều mà bạn mong muốn trong một tập hợp các tính trạng trước khi bắt đầu lai tạo. Khi mua những con giống đầu tiên, bạn phải tìm kiếm những con gần với mục đích mà bạn nhắm đến nhất.

Lai thuần (purebred breeding) nhắm đến việc thiết lập và duy trì những tính trạng ổn định mà gà chọi sẽ chuyển giao cho thế hệ sau. Bằng việc lai tạo những con “tốt nhất với nhau”, áp dụng lai cận huyết ở một mức độ nhất định, cân nhắc việc loại bỏ, và tuyển chọn những phẩm chất “ưu việt”, bạn có thể phát triển tính ưu việt đến một cấp độ nhất định từ dòng gà gốc. Những con gà như vậy nên được dành làm giống cùng với hồ sơ riêng. 

Tuy nhiên, lai đơn trạng (single-trait breeding) tức lai tập trung vào một tính trạng duy nhất, có thể là hiểm họa. Chẳng hạn, khi gà được lai theo đặc điểm chân cao (high station of leg) – thì tốc độ, lực và độ chính xác bị hy sinh. Dáng mỏng manh, cơ chân yếu không thể đá tốt được, vì vậy chúng sẽ bị giết rất nhanh. Điều này được biết như là “luật tương liên” (law of correlation). Nghĩa là tính trạng đặc biệt này có quan hệ khăng khít với tính trạng kia. Khi tuyển chọn dựa trên một tính trạng đặc biệt, bạn phải cẩn trọng để nó không có xu hướng làm thay đổi một tính trạng khác.

MỘT SỐ NGUYÊN TẮC LAI TUYỂN CHỌN QUAN TRỌNG: Dưới đây là một số yếu tố cơ bản cần cân nhắc trong việc tuyển chọn những dòng gà Mỹ cao cấp:

1. Chỉ lai gà thuần từ một dòng gà danh tiếng. Qua theo sát quy trình này, nhà lai tạo sẽ thu được bầy gà chất lượng đồng đều.

2. Chỉ lai gà mái mạnh khỏe, đẻ trứng với hình dạng, kích thước thích hợp và đẻ đều đặn mỗi ngày trong suốt mùa sinh sản hay cho đến khi ấp. Cũng chỉ lai từ gà trống sung mãn và có khả năng sinh sản. Nếu việc thải loại (culling) được thực hiện một cách chính xác và thường trực, những con còn lại thường sinh sản rất tốt và đáng tin cậy.

3. Chỉ lai gà trưởng thành, cả trống lẫn mái. Gà trưởng thành đẻ con mạnh khỏe và lanh lợi hơn.

4. Thực hành lai dòng bất cứ khi nào có thể. Điều này có nghĩa lai tạo giữa những phân dòng (bloodlines) có quan hệ gần gũi. Việc này kết hợp và khuyếch trương những phẩm chất tốt trong bất kỳ dòng gà nào. Bất cứ khi nào có nhu cầu pha với một phân dòng mới, cần thật cẩn trọng quan sát, qua những gì mà chúng thể hiện, xem có đủ mọi đặc tính mong muốn của dòng gà gốc ở một mức độ cần thiết hay không.

5. Lai những con mái, cũng như mái tơ, đẻ tốt và có đủ mọi đặc tính đã nói ở trên.

6. Lai những con gà mái thay lông trễ và hoàn tất sớm. Gà mái thay lông sớm và cần nhiều thời gian thay lông thường đẻ kém và không nên dùng làm giống. Những con thay lông trễ thường thay rất nhanh và có khả năng đẻ trứng chất lượng vào mùa sinh sản.

7. Lai những con, cả trống lẫn mái, vốn linh lợi và ăn khỏe, thân hình cân đối, mạnh khỏe, có khả năng tiêu hóa một lượng lớn thức ăn trong thời gian ngắn.

8. Lai những con thức dậy sớm và lên chuồng sau cùng vào buổi tối. Đấy là thói quen của gà mạnh khỏe bởi chúng bận rộn tìm và bới thức ăn.

LAI TUYỂN CHỌN VÀ PHA TUYỂN: Mặc dù pha (crossbreed) là lai giữa hai dòng thuần, pha tuyển (hybridization) là quá trình có sự can thiệp mạnh mẽ của lai tuyển chọn. Đây là pha giữa hai cá thể mang những tính trạng khác biệt để tạo ra bầy con mang những tính trạng kết hợp của cả hai. Một ví dụ là việc pha giữa hai dòng gà chọi để cho ra gà đá ngoài trường. Chúng chia sẻ nhiều tính trạng chung, chẳng hạn như gan lỳ (gameness) và lối đá, nhưng cũng tạo ra bầy con lớn hơn, tốt hơn, nhanh hơn, mạnh hơn và thông minh hơn cha mẹ, hay cả hai dòng gốc. 

Một ví dụ khác là gà Cornish-lai được pha từ gà White Cornish với White Plymouth Rock để nuôi lấy thịt trong một thời gian tương đối ngắn (thường từ năm đến sáu tuần). Ngày nay, gà Cornish-lai là nguồn cung cấp chủ yếu trong ngành công nghiệp gà thịt. 

THÀNH TỰU MÀ LAI TUYỂN CHỌN ĐẠT ĐƯỢC: Dẫu khó tin, gà chọi Mỹ và gà chọi Anh, bao gồm cả các biến thể râu quai nón (muff), ria (beard) và mào (topknot), đều là con cháu của loài gà rừng ở Đông Nam Á. Cùng với thời gian, chúng phát triển thành vô số giống và biến thể với đủ loại màu sắc, hình dạng, và điều hay nhất đó là, chúng ta vẫn chưa ngừng lại bởi tiến hóa không hề có điểm dừng. Hãy xem tất cả các giống gà khác nhau trên thế giới. Tiềm năng là vô cùng to lớn.

Tôi đoan chắc một số người yêu thích việc phát triển một dòng hay biến thể gà mới, như vậy là rất tốt. Tuy nhiên, sở thích và mong muốn của tôi là chọn một dòng gà có sẵn và làm nó tốt hơn. Nếu tôi có một dòng gà hiếm, thay vì là người cuối cùng sở hữu nó, tại sao lại không chia sẻ cho mọi người. Hãy khuyến khích những nhà lai tạo khác làm điều tương tự. Thật tuyệt vời khi thấy một số dòng gà Mỹ hiếm xuất hiện trở lại.

Tôi hy vọng bài này sẽ giúp bạn cải thiện bầy gà của mình. Nên nhớ rằng, nếu mọi người đều làm việc cật lực để tạo ra gà hay thì ai cũng được lợi. Chúc các bạn cùng với bầy gà của mình luôn mạnh khỏe.
sưu tầm